Монголчуудын
баяр жаргал, амьдрал тэмцэл, ахуй байдал ёс заншлын илэрхийлэл болж, өнө
эртнээс өнөөг хүртэл үе залган уламжилж ирсэн үндэсний уламжлалт бүжгийн ховор
хосгүй төрөл болох бии, бийлгээний уламжлал баруун монголчууд буюу Ойрадын олон ястаны дунд өвлөгдөн өнөөг хүрсэн юм. Ойрад-Монголын бии бийлэг бол Монгол бүжгийн нэгэн төрөл бөгөөд бүжгийн нэн
өвөрмөц хэллэгтэйгээрээ өвөрмөц онцлогтой. Бий бийлэгт монгол хүний ажил үйлс,
зан үйл, хэв шинж, амьдралын агуулгыг бийлээч хүний сэтгэлийн хөдлөл, уран
намбаар бийлж харуулдаг.
Баруун монголын Урианхай, Торгууд, Дүрвэд, Баяд, Захчин, Казах, Хотон,
Мянгадын бий биелэг нь ахуй байдлын нийтлэг хэв шинжээрээ адил төстэй мэт
боловч, хөдөлгөөн тус бүрдээ өөр өөр намба төрх, утгыг хадгалсан, өвөрмөц
давтагдашгүй шинжийг агуулдаг. Ойрадын дээрхи олон овог, ястны бии бийлэгийн
төрх намбыг ялгахад тэдгээрийн хөгжмийн уламжлалт зэмсгийн ая хамсраа онцгой
үүрэгтэй байдаг. Тухайлбал Урианхай, Торгуудын бии биелэгийг нь товшуурын эгшгэнд голлон биелдэг байхад, Казахуудад доомборын
аясаар биилэх нь тохиромжтой байдаг. Дүрвэд, Баяд, Захчин, Хотон ардын бии
биелэгийн эв намба нь экилийн уран татлагад илүү тодордог бөлгөө.
Судалгаанаас үзэхэд эдүгээ
Ойрадын олон ястны бии бийлэгийг язгуур
шинжээр нь хадгалж үлдсэн билэг авъяастнуудын тоо цөөрөн цөөрсөөр байна. Үүнээс
улбаалаад монголын олон
ястны уламжлалт бүжиг, бии, биелгээний өөр өөрийн өвөрмөц онцлог, ялгаа зааг
бүдгэрч, бии, бийлгээний
ая, татлагууд мартагдаж гээгдэхийн
босгонд тулав.
Монголчуудын
уламжлалт бүжиг – бий бийлэг нь Монгол улсын соёлын биет бус өвийн ховор хосгүй
өвийн зэргэлэлд багтдаг бөгөөд 2009 онд ЮНЕСКО-гоос Яаралтай хамгаалах
шаардлагатай соёлын биет өвийн дэлхийн жагсаалтад бүртгэн тунхаглагласан болно.